26 Nisan 2012 Perşembe Smyrna'da, Büyük İskender, bir huş ağacının altında kilim dokur gibi düş görüyordu, yazarımızın gördüğü düşte...

Kazananlarla yitirenlerin kabus yaşadıkları kent, diye İzmir’den bir ses geldi. Bu ses, Basmane'de konaklayan yazarımıza dek ulaştı.

Belki de bu sesle olacak, yazarımız Basmane’de son iki gün içinde iki kez aynı düşü gördü. 

Düşünde Büyük İskender, bir huş ağacının altında kilim dokur gibi düş görüyordu. 

Kilim dokumak gibi düş görmek, Büyük İskender’e daha o çocuk olduğu günlerde öğretilmişti. 

Böylece görülen düş hem renkli oluyordu hem de bir tılsımla açılır, bir tılsımla kapanır olma özelliğine kavuşuyordu. 

Görülen düşün duruma göre özelliği vardı.

Düşü gören kişininin alnında üçüncü göz vardı.

O göze gizemli el yazması gibi o düş akıyordu.

Hani belki de hattatlarca nakışlanıyordu.

Bunu da tanrısal gücüyle Apollon okuyor ve kullarına bilgece öğütlerle haber salıyordu. 

Büyük İskender de bu görevi bilmeden aldı.

Smyrnalı ipek tenli beyaz kadınlar ün salmıştı o günlerde bu bölgede.

Büyük İskender’e Pagos tepesi yamaçlarında kuş tüyleri, huş ağacı ve boya ağacı liflerinden bir yatak hazırladılar bu apak ipek tenli kadınlar.

Bir sığırtmacın yanık kaval sesleri eşliğinde, bir çeşme, orada uzun bir ezgi gibi ayrılık sözlerini sayıklıyordu. O çeşmenin yakında kuruldu kralın yatağı.

İş bununla kalmadı. Yastığının altına mavi boncuklarla işlenmiş kocaman kadife bir göz koydular. 

Bu göz, Apollon ve Büyük İskender arasında görsel, sezgisel iletiş ağı oldu. 

Bugünkü bilgisayarların üstündeki göz var ya!

İşte çok uzakları o gözle nasıl yakın ediyorsak..

Böyle ipeklerle işlenmiş bir gözdü bu da.

Bundan sonra ne oldu? Şu oldu! Buyruk yayıldı her yana.

İnsanlar ilkin Apollon tapınağına koştular.

Yere başlarını koyarak secde ettiler.

Bildiri akan su ile okundu, o suyu içtiler.

'Hamd sana, yüce ve biricik Apollo' sesi, gür bir ırmak sesi gibi geldi.

Bundan sonra ne oldu? Şu oldu! 

Kükreyen seferberlik gibi büyük göç başladı.

 Kadifekale Pagos tepesi yönü taşarak doldu.

En önemlisi de demirciler, taş ustaları...

Dülgerler, sayaçlar, dokumacılar gerekiyordu kurulacak yeni kente.

Değerli İzleyici,

Siz bir kent kurmaya karar verdiğinizde ne yaparsınız? 

Yazarımız olsa, ilk bir gül bahçesi yapar orada.

Pembe gülleri severdi Büyük İskender de.

İşte böyle...

Buyruk  tez ellerle yayıldı dört bir yana.

Ellerinde pembe gül fideleri olanlar alındılar bölgeden içeriye.

Bu süre bu bölgeye en ünlü taş ustaları, en ünlü demirciler konuk edildi.    

Gitmek istemeyenler zincirlenerek sürüklene sürüklene oraya götürüldü.

Adına 'mübadele' denilen bir olay yaşandı bu topraklarda. 

Akan su, uçan bulutlar bile yer yurt değiştirdi. 

 O gün bu gündür akın akın insan seli gelip bu tepenin çevresine yerleşti.

Bu fotoğraflarda izlediğiniz o günkü Smyrna, bu günkü İzmir kenti oldu.

Bundan sonra ne oldu? Önemli bir şey oldu!

Bir yazar, adı Tekin olan bu satırların yazarı bir gün Smyrna'ya geldi.  

 Kazananlarla yitirenlerin kabus yaşadıkları kent, diye Basmane'yi gezdi.

Hayır! Smyrnalı kadınların peşinden koşmuyordu yazarımız.
  
Büyük İskender o nedenle erken öldü.

Büyük İskender'le bir farkı buradaydı yazarımızın işte. 

Yazarımızın, Büyük İskender'le benzerliği olmaz mı?

Efendim! İşitemedim!

Ne dediniz? Lütfen bir daha.

Bakın, bundan sonra şu oldu!

Yazarımız o surların dibinde bir ezgi gibi taa o arkaik günlerden kalmış, pembe bir gül ağacı buldu. 

O gül ağacının önünde durdu yazarımız. 

Hayır koparmadı onları. 

Eğildi gül ağacının önünde ve öptü yapraklarını ve gözlerinden iki damla yaş bıraktı ıssız, kimsesiz toprağa, tıpkı kendisi gibi.

Büyük İskenderle yazarımızın benzerliği mi dediniz ..benzerliği de  alın.. işte bir anı olarak sizlere... 

Sevgi, içtenlik...

Tekin SonMez, 24 Nisan 2012, İzmir, Basmane, Smyrna.

Anadolu, Güney Amerika’dan önce Roma, Latin kent mimarlığı ile tarih sahnesine çıkmıştı.

Kazananlarla yitirenlerin kabus yaşadıkları kent, diye İzmir’den seslendim.

Ardından gizemli bir düş önerdim!

Homeros dedim! Fakat olmadı! Neden olmadı?

Belki de doğru zamanda, doğru önerme değildi.

İzmir’i böyle bir pencereden izlemeyi düşünmemiştim.

İzmir nedense benim bellek dağarımda, bugün tam açıklayamayacağım bir kentti.

Bu kent belki de gerçek olmayan ve uzaklarda, ve bulutsu bir imgelem olarak yaşadı hep.

Birey bir kentte yaşamadı ise böyle olur.

Örnekse Katmandu, Mumbai, Delhi, Stockholm, Paris, New York...

Nedense İzmir'den daha somut birer kent imgelemi ile bellek dağarımdadır o kentler.

Gerilere dönüp baktım, bellek dağarımda elle tutulur bir İzmir kent tutanağı bulamadım.

O bulutsu imgelem bu kez yerini çok başka bir imgeleme bıraktı.

Yukarıda söylediğim şey.  Bireysel açıdan öznel mercekle bakılınca görülebilir bir şey.

Kazananlarla yitirenlerin kabus yaşadıkları kent imgelemi.

Burada kurgusal bir kent tasarımı sunacak değilim.

Dahası arkaik bir kent düşü de sunamam sizlere.

Oysa İzmir önde gelen arkaik kentlerden birisidir.

Latin kent tasarımının, bir model olarak o topraklarda nasıl bir uyarlama ile tarih sahnesine çıktığını Güney Amerika gezginliğim sırasında gördüm.

Bu topraklara gelince durum bugün için çalkantılı bir deniz görünümü sunuyor.

Anadolu, Güney Amerika’dan önce Roma, Latin kent mimarlığı ile tarih sahnesine çıkmıştı.

Nasıl oldu da o kent tasarımı günümüze ulaşamadı?

Bu konu kentbilimi uzmanlarının uğraşı alanıdır.

İzmir başta olmak üzere arkaik kaynaklarıyla araştırılmayı bekleyen çok kent var ülkemizde.

Bugün sizlere Basmane adı ile ünlenen alanda bir kaç sıradan ev görselliği ile bir çağrışım dünyası sunmak sitiyorum.

Yarın Smyrna arkaik kalıntılarından bazı görsellikler sunacağım.

Sevgi, içtenlik...

Tekin SonMez, 23 Nisan 2012, İzmir

James Joyce son yüz yılın ilk on romancısı arasında gösterilen bir yazar. ‘Sanatçı’ diyor. Ben, 'genç bir adam olarak yazarın portresi,' diyorum.

Celal Özcan 1941 doğumlu. 45 sayı yayınlanan Yansıma’da (Ocak 1972- 1975) dört öyküsü yer almış. Yansıma‘ya daha altıncı sayıda katılan bir yazar.

Yansıma Dergisi’in 1972 Mayıs (6.) sayısında:‘helva ve ekmek’ başlıklı öyküsünü yayınlamışım. Bu öyküsü yayınlandığında otuz yaşlarındadır. 9. sayıda: “Ceketsiz” , 22. sayıda: “Kapının ardı” ,” 45. sayıda: “Hediye” adlı dört öyküsü ve dört ayrı sayıda düzyazılarıyla toplam sekiz sayıda ürünleri yayınlanmış.

Genç bir adam olarak Celal Özcan portresi nedir?

Kırk Yıl önceki “ Helva ve Ekmak” adlı öyküsüyle Celal Özcan ne demek istiyor?

Öykünün ilk tümcelerini birlikte izleyelim.

“Baba baba, koş bak. Ne güzel kar yağıyor!.
“Billur avizenin şıkırtılı ışığında, kaloriferli-sıcak odada. Kışlık pıjamalar üzerinde bir baba. Anne, platin uçlu dolma kalemiyle, yazı masasında Erzurum daki teyzesine bu İstanbul kışını anlatmada.”

Yukarıdaki başlangıçla kırk yıl önce yayınlanan bu öyküde ne var? Celal Özcan öyküsünü neyin üstüne kondurmuş? ‘Helva ve Ekmek’başlıklı öykü toplumasal nüfus hareketlerini her hangi bir yerden veriyor mu? Kentlere doğru yürüyen ayak sesleri var mı yok mu?

Yazarın genç bir adam olarak portresine baktığımızda ‘Helva ve Ekmek’ adlı bu öyküde hangi bildiriyi, satır aralarıdna okuyacağız? Celal Özcan, ‘Billur avizenin şıkırtılı ışığında,’ neyi göstermek ister.

Daha üç beş tümce okur okumaz, kapalı bir anlatı olmadığını görüyoruz. İlk algının önemini bilen bir öykücü olarak Celal Özcan elini çabuk tutmuş ve daha ilk girişte ve ilk görüşte bağlanan bir duyarlıkla işe koyulmuş.

Ekmek ve helva adlı öykü, kentiçi titreşimlerle kenti kendisine öykünen bir öykü. İki paralel kulvarda, kendisiyle örtüşerek ve kişisini ön sırada tutarak kent içinde, kentin kalbine doğru ilerliyor. Kentin kalbi yeri ve yurdu değişgen çekirdek ailedir. Yan öyküler daha ilk tümcelerle orada hazırdır.

Çocuğun: “Baba baba, koş bak. Ne güzel kar yağıyor, ünlemeleri gibi, 'Anne, platin uçlu dolma kalemiyle, yazı masasındadır.' Bu üçlü arasında tökezlemeden ve fakat çokluk çocuğa tutunarak paralel iki kulvar arasında ileri geri yürümesini izliyoruz yazarın.

Paralel iki kulvar arasında ileri geri yürümeye çalışan baba kimliği ve kişiliği, bu öykü boyunca iki farklı dil ve iki ayrı kişi adılı ile yazılan öykünün temel kişisidir. Yan ayraçlar da dahil bu temel kişinin önünde ardında kendi dokusunu sürdürüyor tüm öykü.

İkilik izlenimi veren, iki farklı toplumsal katmanı gösterme çabası izlenimi verilmek istenen anlatı, aslında aynı kişinin iki ayrı yaşam parçası üzerindedir. Ağır çekimle işleyen bir tahtaravalli düşünelim burada.

İki ucunda iki ayrı çocuk, aşağı yukarı devinmektedir. Baba kimliği ise bu tahtaravallinin ortasında, bir ayağı bir yakada, öteki ayağı beri yakada her iki çocuğa da zaman ve güç vermektedir.

Bu tür öyküler geçmişle bağlı oldukları için bir yanları ile romantizme, öteki parmakları ile rasyonalizme sokulan anlatılardır. Yine bu tür çelişkileri yumuşatarak sergileyen anlatılar bir yanı ile varsıllık öteki yanı ile yoksulluk söylemini abartmadan öykünme tekniği ile gerçekleştirilen anlatılardır.

Böyle olduğu için de lirik bir anlatım eşliğinde ilerlemesi zorunluk ögesi olarak yazarın gündemine gelir ve zorlar onu. Ekmek ve helva almak için koşan çocuk için çırpınan bir anne motifi ile 'platin uçlu dolma kalemiyle yazan anne' motifi de, eytişimsel düçünceye göre zıtların ayrılmaz birliğidir.

Dolambaçlı eğretileme kullanılmadan kendi sesi ile ilerleyen öykü bir anlamda yazarının sesi ile canlanmaktadır. ‘Ceketsiz’ ve ‘Hediye’ başlıklı öykülerde yine çocuk kişilerle, çocuk kimliklere öykünen anlatılardır.

Bu tür öyküler kullandıkları teknik birimleri nedeniyle şöyle ki; dil birliği, dilde tutarlılık ögesiyle de geçişken zamanların tek düzlemde örtüşmesi becerisini isterler. Geçişken zamanların bu tür öykülerde örtüşmesi nedir?

Kişileri kendileriyle örtüştüren zaman tünelidir. Bir yanı yeraltında bir yanı yerüstünde çift ray sistemi ile ileri geri çalışabilen bir yol izlenimi verir bu tür öyküler.

Romantizmi naturalist geçekçilikten açık ara olmadan söylemine ve kişilerin karekteristik eğilimine emziren anlatılar, hem de yazarını kendi sesine katan öykülerdir.

Celal Özcan’ın bir yazar olarak kırk yıl önce ortaya koyduğu bu başarısı da bu ögeleri bilinçle kullanmasındadır.

Sevgi, içtenlik...

Tekin SonMez, 6 Nisan 2012, Stockholm.

James Joyce son yüz yılın ilk on romancısı arasında gösterilen, ünlü bir yazar. ‘Sanatçı’ diyor. . Ben, yazarın genç adam olarak portresi, diyorum.

Burada kent ve insan odaklı toplumsal bir devinim konusu var. Yazarlar da kentlerle açıklanır. Salt açıklama da yetmez.

Kentler yazarlarla adlanır da. Türkiye gibi özel durumlarla çağın lokomotifine yüklenen bir ülkede bile yazarın genç bir adam olarak portresi, bunu veriyor.

Değerli İzleyici,

Yazarın bir sanatçı olarak değil, ‘genç bir adam olarak portresi’ nasıl olur?

İkinci soru: yazarın genç bir adam olarak kentlerle, nasıl bir ilişkisi olur?

30 ağustos 1973 tarihli mektubunu Yansıma’ya, Kayseri’den yazıyor, Sivas’tan, Van’dan değil. Nasıl yazıyor? Ne yazıyor?

Genç bir adam portresi olarak şöyle yazıyor.

Okuyalım:‘Tekin Bey,
‘Temmuz ayının sonlarında eşim ve küçük çocuklarımla büronuza gelmiş, iki öykümle bir şiirimi bırakmış, ayaküstü tanışmıştık.
‘Şimdi de derginize Jack London’un ‘Uçurum İnsanları’ romanı üzerine yaptığım, beğeneceğinizi umduğum bir eleştirimi gönderiyorum.
‘Olumsuz yargılarınız olursa yanıt verilerek yazılarımın gönderilmesini saygılarımla dilerim.
‘Ak günler sizin olsun.
‘Mehmet Güler, Nazmi Toker Ortaokulu, Ed. Grb. Öğretmeni, Kayseri’

1973 Temmmuz sonlarında, ‘ayaküstü tanışmıştık’ diyor. Bu tanışma onda olumlu izler bırakmış olamalı ki aradan bir ay geçmeden bir çağrışım metaforu ile kendisini çocukları ve eşi ile anımsatıyor.
2
28 yaşındadır, Sivas’ın Çepni Köyü’nde doğmuştur.

O köy çocuğuna inanılmaz bir şey olmuştur.

Köy çocuğu, çantasında öykülerle büyük kentlere gitmek, orada dergilere ulaşmak ve ürünlerini tanıtmak düşleri görmeye başlamıştır.

Bu düş ona nereden gelmiş kendisi de tam betimleyemiyor.

Eskiden kırlarda çobanlık yapan çocuklara, bir veli bade içirirdi bu ergenler aşık olur, saz çalar ezgi çığırırlardı.

Türkiye’deki evrilen gerçek nedir, sorusuna yaklaşıyorum.

Gerçeklik şudur ‘devran’ değişimi olmuştur.

O aşıklar yeni urbalarıyla sahne almışlardır.

Saz yerine çantalarına koydukları yazıları taşımaya ve onları dergiler üzerinden kamuya ulaştırmak için yollara düşmeye başlamışlardır. Şöyle bir sanrıya da kapılmışlardır bu aşıklar; toplum bu ürünleri ve onları birkaç yüzyıldır bekliyordur.

Artık sabır taşı çatlamıştır.. böyle bir sanrı işte.

Bunlar öyle birlerle, ikilerle açıklanır gibi değildir.

Onlarla, yüzlerle açıklanabilirler. Türkiye'deki insan kaynakları fokurduyor, kökten evrilme yaşıyordur Anadolu toprakları.

Bu satırların yazarı hiç unutmuyor. Rıza Zelyut Van’dan kalkıp İstanbul’a gelmiş, Yansıma Dergisi'ne ilettiği öyküleri konusunda bazı soruları yanıtlamış, yenilerini bırakıp gitmiştir.

Kayseri, Van’a göre daha yakın bir yerdir.

Sivas’ın Çepni Köyü’nde doğan ve öykü yazma konusunda ‘bade’ içen ve yazdıklarının kamuya sunulması gerektiğine kesin inanan Mehmet Güler sonunda şunu başarmıştır.

Yirmi sekiz yaşındadır ve usu başındadır.

Öyle Mecnun’um Leyla’mı gördüm diyecek bir tavır yoktur onda.

İki çocuğunu ve eşini de yanına alarak; ‘Ver elini İstanbul,’ demiştir. Neden?

İkinci soru burada yanıtını bulur. Yazarın genç bir adam olarak kentlerle, nasıl bir ilişkisi olur sorusunun yanıtını, gelecek yazıda burada izleyeceğiz. (SÜRECEK)

Sevgi, içtenlik...

Tekin SonMez, 5 Nisan 2012, Stockholm.